ODPORNOŚĆ NA ANTYBIOTYKI

 

Zagadnienia z zakresu profilaktyki zdrowia oraz oświaty zdrowotnej dla uczniów i rodziców Szkoły Podstawowej im. Danuty Siedzikówny "Inki" w Jeleniewie.

 

 

Czym są zarazki?

 

Zarazki (drobnoustroje, inaczej też mikroorganizmy lub mikroby) - są to najstarsze organizmy na Ziemi. Odznaczają się wyjątkową łatwością przystosowywania się do nawet bardzo trudnych warunków życia. Można je znaleźć zarówno na dnie oceanów wokół gorących wylotów hydrotermalnych, jak i w lodowatej wodzie akwenów arktycznych.

Drobnoustroje są niezbędne do życia. Stanowią sporą część gleby oraz naszych ciał, i należą do nich m. in. wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki. Większość z nich jest pożyteczna, a nawet niezbędna dla zdrowia, a tylko nieliczne powodują choroby.

 

Charakterystyka drobnoustrojów:

 

Wirusy - są najmniejsze ze wszystkich zarazków. Wywołują wiele znanych chorób, takich jak różne typy przeziębień, gryp, zapalenia gardła. Powodują również bardzo groźne choroby, takie jak Hainego i Medina, Aids, zapalenie wirusem Ebola.

 

Bakterie - to organizmy jednokomórkowe o tak prostej budowie, że nawet nie mają jąder komórkowych. W ludzkim organizmie, głównie w układzie pokarmowym są biliony bakterii. Pomagają one w trawieniu pokarmów i stanowią najważniejsze źródło witamin z grupy B oraz witaminy K.

Jedynie około 300 spośród kilku tysięcy znanych bakterii należy do tzw. patogenów, czyli czynników zakaźnych wywołujących choroby roślin, zwierząt i ludzi. Do chorób bakteryjnych należą np. gruźlica, cholera, błonica, wąglik, próchnica zębów, niektóre odmiany zapalenia płuc oraz wiele zakażeń przenoszonych drogą płciową.

 

Pierwotniaki - to organizmy jednokomórkowe, posiadające przynajmniej jedno jądro komórkowe. Zalicza się do nich ameby, świdrowce oraz np. pasożyty wywołujące malarię.

 

Grzyby - również należą do czynników chorobotwórczych. Są to organizmy tworzące splątane, nitkowate struktury. Ich komórki zawierają jądra. Najczęstszymi chorobami wywołanymi przez grzyby są grzybice skóry, w tym grzybice stóp oraz drożdżyce.

 

 

Czym są antybiotyki?

 

Pochodzenie słowa: antybiotyk:

 

Nazwa ta odwołuje się do zabójczego dla żywych bakterii działania antybiotyków. Pochodzi z greki, od słów: anti – przeciw, bios – życie. Naukowcy wiedzieli już w XIX wieku, że niektóre organizmy przeciwdziałają rozwojowi bakterii. Zjawisko to nazwano antybiozą.

 

Mechanizm działania antybiotyków:

 

Działanie antybiotyków polega na powodowaniu śmierci komórki bakteryjnej (działanie bakteriobójcze) lub wpływaniu w taki sposób na jej metabolizm, aby ograniczyć jej możliwości rozmnażania się (działanie bakteriostatyczne).

Ze względu na swoje działanie antybiotyki zalicza się do leków chemioterapeutycznych, a leczenie nimi nosi miano chemioterapii. Antybiotyków używa się do zwalczania drobnoustrojów chorobotwórczych, ale niestety zabijają one również pożyteczne drobnoustroje, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

 

Odkrycie pierwszego antybiotyku:

 

Pierwszym naturalnym antybiotykiem przeznaczonym do użytku wewnętrznego była odkryta w 1928 roku przez Alexandra Fleminga penicylina, którą otrzymano z pleśni - z pędzlaka. Po raz pierwszy podano ja dożylnie w roku 1941.

Niewiele później, bo w roku 1943, z bakterii glebowych wyizolowano streptomycynę. Z czasem do lecznictwa wprowadzono wiele innych antybiotyków, zarówno naturalnych, wyodrębnionych z organizmów żywych, jak i syntetycznych, otrzymanych sztucznie, a w latach dziewięćdziesiątych arsenał antybiotyków liczył już 150 dopuszczonych do użytku preparatów podzielonych na 15 grup.

Jednak nie wszystkie odkryte antybiotyki okazały się przydatne i bezpieczne. Z tysięcy naturalnie występujących antybiotyków zaledwie kilkadziesiąt mogło być włączonych do leczenia ludzi i zwierząt. Pozostałe nie znalazły zastosowania w medycynie ze względu na toksyczność lub niekorzystne działania niepożądane.

 

Znaczenie antybiotyków:

 

Wprowadzenie antybiotyków do lecznictwa było przełomem dającym lekarzom oręż do walki z chorobami zakaźnymi, które do tej pory były przyczyną śmierci i chorób setek milionów osób.

Wartość antybiotyków i innych środków chemioterapeutycznych polega na ich wybiórczej toksyczności – choć niszczą zarazki, nie wyrządzają większych szkód w organizmie chorego.

Okazują się skuteczne w walce z wieloma chorobami zakaźnymi, ponieważ wywołują u większości chorych pożądany efekt leczniczy.

Ze względu na swoje działanie były więc powszechnie używanymi medykamentami, uważano nawet, że dzięki nim choroby zakaźne nie mają przyszłości, a walka z zakażeniami została wygrana. Jednak okazało się, że następstwa zbytniego polegania na antybiotykach były fatalne w skutkach. Mało kto spodziewał się, że żywotność, jaką odznaczają się mikroorganizmy stanie się tak wielkim problemem, a choroby zakaźne główną przyczyną zgonów na świecie.

 

Jak zarazki stają się oporne na działanie antybiotyków?

 

Obecnie wiele bakterii opiera się antybiotykom, które wcześniej je zabijały. Taka odporność zwana antybiotykoopornością stała się groźnym zjawiskiem o zasięgu światowym.

Jakie są jej przyczyny?

Jest ich ich kilka. Pierwsza tkwi w samych antybiotykach. Antybiotyki, choć skuteczne w leczeniu chorób zakaźnych, nie zabijają wszystkich bakterii wywołujących chorobę. Bakterie, które pozostaną stają się odporne na dany specyfik, co więcej mogą nadal się rozwijać i rozmnażać, a z czasem znowu atakować organizm.

Sytuację pogarszają pacjenci, którzy nie przyjmują do końca serii antybiotyków przepisanej przez lekarza. Zdarza się, ze przestają zażywać leki, kiedy tylko poczują się lepiej. Jest to bardzo niewłaściwe, ponieważ chociaż najsłabsze drobnoustroje zostały zabite, to jednak najsilniejsze przeżyły i nieustannie się mnożą wywołując po pewnym czasie nawrót choroby. Tym razem kolejne leki nie są już tak skuteczne, a nieraz zupełnie zawodzą. Kiedy zaś takie lekooporne szczepy zaatakują kolejne osoby, stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego.

Obserwacje mikrobiologiczne wykazały też, że drobnoustroje, np. bakterie, przejawiają zdumiewającą pomysłowość w nabywaniu oporności. Podczas prowadzonych badań odkryto, że geny pewnych szczepów bakterii produkują enzymy neutralizujące działanie penicyliny. Okazało się też, że bakterie mogą wykształcić nieprzenikalne dla antybiotyków ściany komórkowe lub tak się modyfikować pod względem chemicznym, że antybiotyk przestanie na nie działać, mogą też wypompowywać antybiotyk, który wchłonęły, albo pozbawiać go siły oddziaływania, powodując jego rozpad.

Ale nie tylko bakterie nabywają lekooporności, wirusy, grzyby i inne mikroskopijne pasożyty również wykazują niewiarygodną właściwość przystosowania się, w czym upatruje się realne zagrożenie pojawienia się armii zarazków opornych na wysiłki związane z opracowaniem i produkcją leków przeznaczonych do zwalczania infekcji.

Badania wykazały też, że lekooporności zarazków sprzyja także przepisywanie ich pacjentom w sytuacjach, gdy nie są one potrzebne. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy są nalegania pacjentów, którzy nie są świadomi zagrożeń i niebezpieczeństw związanych z leczeniem antybiotykami, i dla których antybiotyk to środek na szybkie wyleczenie.

 

Jak się chronić?

 

WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) opracowała zbiór praktycznych rad, które pomagają sobie radzić z problemem lekooporności. Wskazano w nim, jakie środki przedsięwziąć w celu złagodzenia infekcji i zmniejszenia jej rozprzestrzeniania się oraz wyjaśniono, jak osiągnąć pożądany skutek, gdy jesteśmy zmuszeni stosować antybiotyki.

 

Zapobieganie:

 

1. Dbaj o trzy ważne rzeczy:

• racjonalne odżywianie,

• zażywanie ruchu,

• należyty wypoczynek.

2. Przestrzegaj higieny osobistej (zdaniem specjalistów tak prosta czynność, jak mycie rąk jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania infekcjom oraz przenoszenia ich na innych).

3. Chroń przed zarazkami żywność oraz dbaj o czystość rąk i miejsc przygotowywania posiłków (ważne jest również prawidłowe przechowywanie i chłodzenie artykułów żywnościowych).

4. Jeśli w miejscu twojego zamieszkania groźne choroby są przenoszone przez owady, unikaj przebywania poza domem w miejscach i porze, w której owady są najbardziej aktywne. Stosuj też moskitiery, które zapobiegną dostawaniu się owadów do twego domu.

5. Poddawaj się szczepieniom ochronnym (szczepionki wzmacniają układ odpornościowy, przygotowując go do walki z drobnoustrojami).

 

Stosowanie antybiotyków:

 

1. Zanim sięgniesz po jakikolwiek antybiotyk, poradź się specjalisty! Nigdy nie stosuj antybiotyków na własną rękę, bez konsultacji z lekarzem.

2. Nie domagaj się antybiotyków od lekarza! Pamiętaj, że część chorób, np. przeziębienia, ma podłoże wirusowe, więc antybiotyki ich nie leczą!

3. Nie nalegaj na lekarza, aby przepisał ci jeden z najnowszych leków – może się on okazać nieodpowiednim dla ciebie, a na dodatek drogo kosztować.

4. Zbierz wiarygodne informacje o proponowanym ci przez lekarza specyfiku:

• Jakie jest jego przeznaczenie?

• Jakie są ewentualne działania uboczne?

• Jakie skutki może mieć zażywanie go z innymi lekami?

• Jak należy zażywać dany lek?

• Z jakim jeszcze ryzykiem wiąże się jego stosowanie?

5. Pamiętaj, że jeśli kuracja antybiotykowa okaże się jednak konieczna, należy przyjąć całą łączną dawkę przepisanych ci przez lekarza leków, nawet wtedy, gdy poprawa nastąpi wcześniej, po zażyciu zaledwie części specyfiku (właśnie końcówka serii antybiotyków gwarantuje całkowite wyleczenie).

 

Mamy nadzieję, że powyższy artykuł poszerzy wiedzę na temat zagrożeń związanych z nadużywaniem lub nieodpowiednim stosowaniem antybiotyków.